Paya Dayalı Kitle Fonlamasının Hukuki Altyapısı

Girişimciler, yenilikçi fikir ve projelerini hayata geçirmek için sıklıkla finansman arayışına girerler. Geleneksel finansman yöntemlerinin zorlaştığı dönemlerde, özellikle 2008 küresel finans krizinin ardından, kitle fonlaması (crowdfunding)gibi alternatif finansman kaynakları önem kazanmıştır. Kitle fonlaması, temel olarak internet aracılığıyla birçok kişiden küçük miktarlarda fon toplanması esasına dayanır. Bu sayede girişimciler, geleneksel kredi yöntemlerine başvurmak yerine, projelerini kitlelerin desteğiyle daha kolay hayata geçirebilmektedir.

Kitle fonlaması kendi içinde farklı modellere ayrılsa da, bu metin paya dayalı kitle fonlaması modeline odaklanmaktadır.

Paya Dayalı Kitle Fonlaması Nedir?

Paya dayalı kitle fonlaması, yatırımcılara, fon sağladıkları girişimlerin hissedarı (ortağı) olma imkanı sunan bir fonlama türüdür. Yatırımcılar, sağladıkları fon karşılığında şirketten pay alırken, bu payların getirilerinden faydalanma potansiyelinin yanı sıra, girişimin getirdiği riski de üstlenirler. Girişimci ise, kredi baskısı hissetmeden projesini geliştirebilir.

Türk Hukukunda Yasal Çerçeve

Türkiye'de kitle fonlaması, 28.11.2017 tarihli ve 7061 sayılı Kanun ile Sermaye Piyasası Kanunu'na dâhil edilmiştir. Kanun, kitle fonlamasını "bir projenin veya girişim şirketinin ihtiyaç duyduğu fonu sağlamak amacıyla Sermaye Piyasası Kurulu (Kurul) tarafından belirlenen esaslar dâhilinde halktan para toplanması" olarak tanımlar. Bu faaliyetlerin usul ve esasları, Kurul tarafından yayımlanan Seri:III-35/A.2 sayılı Kitle Fonlaması Tebliği (Tebliğ) ile belirlenmiştir. Tebliğ, özellikle paya dayalı kitle fonlamasının hukuki altyapısını detaylandırır.

Kitle Fonlaması Sürecinin Temel Tarafları

Paya dayalı kitle fonlaması sisteminde üç ana taraf bulunur:

1. Girişimci / Girişim Şirketi:

   
   

   • Tanım ve Nitelikler: İş fikirlerini ve projelerini finanse etmek isteyen gerçek kişiler veya limited/anonim şirketlerdir. Gerçek kişiler kampanya sonrası 90 gün içinde anonim şirket kurmak zorundadır.

     
     

   • Faaliyet Alanları: Fon toplayacak girişim şirketlerinin teknoloji faaliyeti veya üretim faaliyeti yürütmesi gerekmektedir.

     
     

   • Mali Sınırlar: Şirketlerin en son yıllık finansal tablolarında belirli mali eşikleri aşmaması şartı aranır. Bu, yeni ve gelişim aşamasındaki şirketlere destek olmayı amaçlar.

     
     

   • Kuruluş Süresi ve Web Sitesi: Şirketin bilgi formunun ilan edildiği tarihten en geç beş yıl içinde kurulmuş olması ve tescil edilmiş, düzenli kontrol edilen bir web sitesine sahip olması gerekir.

     
     

   • Fon Toplama Sınırı: Girişimciler, on iki aylık dönemde Kurul tarafından belirlenen izahname muafiyet sınırı kadar fon toplayabilirler (2022 yılı için 20.000.000 TL). Bu miktar, bilgi formunda belirtilmek kaydıyla azami yüzde yirmisine kadar ek fon olarak da talep edilebilir.

     
     

   • Fon Aktarımı ve Pay Devri: Toplanan fonlar karşılığında yatırımcılara yeni paylar çıkarılması için kampanya sonunda sermaye artırımı yapılmalıdır. Girişimcilerin (önemli etkiye sahip ortakların) kampanya başlangıcını takip eden 3 yıl içinde paylarını devretmeleri kısıtlanmıştır.

     
     

   • Bilgilendirme Yükümlülükleri: Girişimciler, platforma detaylı bilgi formu ve fizibilite raporu sunmakla yükümlüdür.

     
     

   • Fon Toplayamayacak Şirketler: Halka açık anonim şirketler, sermaye piyasası kurumlarının önemli etkiye sahip ortak olduğu şirketler paya dayalı kitle fonlaması yoluyla fon toplayamazlar. Kitle fonlaması yoluyla fon toplayan şirketler, ortak sayısı 500'ü aşsa dahi halka açık ortaklık statüsünde kabul edilmezler.

     
     

2. Yatırımcılar:

   
   

   • Tanım: Tasarruflarını fon ihtiyacı olan şirketlerin sermaye piyasası araçlarına yatıran kişi, işletme veya kurumlardır.

     
     

   • Nitelikli Yatırımcı: Kurul'un

     düzenlemelerinde tanımlanan, genellikle kâr elde etme amacıyla yatırım yapan ve yatırım sınırlamalarına tabi olmayan yatırımcılardır.

     
     

   • Yatırım Sınırı: Nitelikli yatırımcı olmayan gerçek kişiler, bir takvim yılı içinde paya dayalı kitle fonlaması yoluyla en fazla 50.000 TL yatırım yapabilirler. Bu sınır, yıllık net gelirlerinin %10'u olarak (200.000 TL'yi aşmamak kaydıyla) uygulanabilir.

     
     

   • Pay Devri Kısıtlaması: Yatırımcılar açısından pay devrine ilişkin özel bir kısıtlama bulunmamaktadır.

     
     

   • Cayma Hakkı: Yatırımcılar, fon sağlama emri verdikten sonra 48 saat içinde hiçbir sebep göstermeksizin cayma haklarını kullanabilirler.

     
     

3. Platform:

   
   

   • Tanım ve Rol: Kitle fonlamasına aracılık eden, elektronik ortamda hizmet veren ve yatırımcılar ile fon arayanları birleştiren aracı kuruluşlardır.

     
     

   • Kuruluş ve Faaliyet: Platformların faaliyette bulunabilmeleri için Kurul tarafından listeye alınmaları ve belirli kuruluş şartlarını (anonim ortaklık olması, minimum sermaye, ticaret unvanı vb.) sağlamaları gerekmektedir.

     
     

   • Yatırım Komitesi: Platformların etkin çalışmasını sağlayan bir iç kontrol mekanizmasıdır. Girişimcilerin fizibilite ve kredibilite raporlarını değerlendirir, bilgi formlarını onaylar ve projelerin platformda yayınlanıp yayınlanmayacağına karar verir.

     
     

   • Fon Toplama Süreci: Kampanya süresi, onaylanan bilgi formunun platformda yayımlanmasıyla başlar ve altmış günü geçemez. Toplanan fonlar, girişimciye devredilmek üzere emanet yetkilisi nezdinde bloke edilir. Hedeflenen fona ulaşılamazsa veya cayma süresi sonunda fonlar iade edilir ve kampanya sona erer.

     
     

   • Yapamayacağı İşlemler: Platformlar, yalnızca paya dayalı kitle fonlaması faaliyeti yürütmeli; kredi verme, gayrimenkul projelerine aracılık etme, yurt dışından fon toplama, yatırım tavsiyesinde bulunma veya reklam yayımlama gibi işlemleri yapamazlar.

     
     

4. Emanet Yetkilisi:

   
   

   • İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. gibi portföy saklayıcıları emanet yetkilisi olabilirler. Bu kuruluşlar, toplanan fonları girişim şirketlerine aktarılana veya yatırımcılara iade edilene kadar bloke etmekle yükümlüdür.

     
     

Hukuki İlişkiler Çerçevesi

• Platform ve Girişimci İlişkisi: Aralarında "kitle fonlama sözleşmesi" akdedilir. Bu ilişki, öğretide genellikle vekâlet sözleşmesi veya atipik bir iş görme sözleşmesi olarak değerlendirilir.

  
  

• Platform ve Yatırımcı İlişkisi: Yatırımcıların platforma üye olması zorunludur ve "üyelik sözleşmesi" akdedilir. Bu ilişki de vekâlet sözleşmesi olarak kabul edilmekle birlikte, kendine özgü (sui generis) unsurlar içerebilir. Platform, yatırımcıları korumaya yönelik birçok yükümlülük altındadır.

  
  

• Girişimci ve Yatırımcı İlişkisi: Doğrudan bir sözleşme olmamakla birlikte, hukuki ilişki platform aracılığıyla kurulur. Bu ilişki, kendine özgü yapısı olan (sui generis) bir sözleşme olarak değerlendirilebilir ve satış sözleşmesine ilişkin hükümler kıyasen uygulanabilir. Girişimci/girişim şirketi, yükümlülüklerini yerine getirmezse, yatırımcının uğradığı zararlardan sorumlu olacaktır.

  
  

Sonuç olarak, paya dayalı kitle fonlaması, yeni girişimlerin finansman sorunlarına çözüm sunan, internet tabanlı, yasal düzenlemelerle çerçevelenmiş ve birden fazla tarafın belirli hukuki ilişkiler içinde yer aldığı modern bir finansman modelidir.